Opis.
Krzewinka do 100 cm wys.; w pierwszym roku tworzy rozetę liści pierzastosiecznych, a w drugim roku wykształca wysoki pęd z kwiatami i owocami; liście 2-3-krotnie pierzastosieczne zawierające zbiorniczki wypełnione olejkiem lotnym; kwiatostan baldachokształtny; kwiaty boczne 4-krotne, szczytowe 5-krotne; kielich 4-5 działkowy; korona złożona z 4-5 zielonożółtych płatków, na bokach ząbkowanych; pręcików 8-10; słupek 1; owoc – torebka. Do celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiana. W obrocie handlowym znajdują się nasiona ruty, zatem każdy może ją pozyskać z własnej uprawy. Nasiona wysiewać kupkowo (po 4) w II połowie lutego lub w I połowie marca do skrzynek napełnionych ziemią kompostową z piaskiem; trzymać je w dobrze nasłonecznionym miejscu i w temp. 20-25o C. Gdy wykształcą odpowiednią liczbę liści (5-6) i osiągną odpowiednią wysokość (5-8 cm) należy je wysadzić wprost do gruntu w odstępach 30-40 cm, nie wcześniej jednak jak w II połowie maja i do gleby dobrze użyźnionej (nawożonej kompostem, obornikiem lub nawozami sztucznymi, np. Azofoską. Sadzić na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Ruta lubi zraszanie i wilgotną glebę.
Surowiec.
Surowcem jest ziele i liść ruty (FP I, II, III, IV; - Herba et Folium Rutae, które zbiera się stopniowo odcinając górne pędy rośliny (15-20 cm od dołu) przed lub w czasie kwitnięcia rośliny. Krzewinkę ruty można eksploatować nawet 3-4 lata pod warunkiem, że będzie się to działo stopniowo i racjonalnie. Surowiec suszy się w temp. do 40o C. Ziele lub liść ruty można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).
Skład chemiczny.
Surowce zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, rzadko 0,7% (składniki: metylo-n-heptylowy keton, metylo-n-nonylowy keton, keton metylooltylowy, keton metylo-n-amylowy, metylo-n-heksylowy keton, pinen, cymen, limonen, aldehydy, kwasy, estry i karbinole), rutaretynę (glukozyd rutaryny), rutamarynę, kw. graveolenowy, psoralen, bergapten, ksantotoksynę, alkaloidy - 0,2%, flawonoidy (rutozyd - 1-2%, ramnotyna).
Alkaloidy znajdujące się w rucie można podzielić na 3 grupy:
- Alkaloidy chinolinowe - graveolina, graveolinina,
- Alkaloidy furochinolinowe - fagaryna, skimianina kokusaginina.
- Alkaloidy pochodne akrydonu - arborynina, rutakrydon.
Działanie.
Ruta działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwalergicznie, przeciwprzesiękowo, rozkurczowo, przeciwobrzękowo, stymulująco, odkażająco, hipotensyjnie, wykrztuśnie, fotouczulająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, lekko nasennie, przeciwbólowo; przeciwdziała powstawaniu wybroczyn krwawych przez uszczelnienie i wzmocnienie naczyń krwionośnych; z solami miedzi tworzy połączenia, neutralizuje więc działanie jonów miedzi w tkankach; hamuje utlenianie kwasu askorbinowego i adrenaliny, a zarazem wzmaga i przedłuża ich działanie; rozszerza naczynia wieńcowe i krwionośne; zwiększa wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. W dużych dawkach jest niebezpieczna, gdyż kurczy mięśnie macicy; zażyta w dużych ilościach wywołuje efekt neurodepresyjno-narkotyczny, ślinotok, podrażnienie śluzówek, zwolnienie tętna, nadmierne obniżenie ciśnienia krwi, biegunkę, wysypkę, świąd, bóle i zawroty głowy, obrzęk języka, zapaść i śmierć.
Wskazania:
choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, trzustki, śledziony, nerek i dróg moczowych; łamliwość i przepuszczalność naczyń krwionośnych, obrzęki, stłuczenia, opuchlizny, wysięki około= stawowe, pokrzywka, łuszczyca, trądzik młodzieńczy i różowaty, dermatoza okołoustna, opryszczka, teleangiektazje, żylaki, bielactwo, nadciśnienie, choroba wieńcowa, dusznica bolesna, osłabienie serca, wybroczyny na siatkówce, zapalenie spojówek i gałki ocznej (naczyniówki, rogówki itd.), krwiomocz, zażywanie i niedobór wit. C, miażdżyca, choroba Wilsona, wszelkie choroby zakaźne, zmęczenie, zatrucia, wadliwa przemiana materii, stres, wyczerpanie nerwowe, lęk, bezsenność, drżenie, wewnętrzny niepokój, nerwice mięśniowe, nerwica serca, jelit i żołądka, zapalenie przydatków, choroby alergiczne i układu oddechowego, zapalenie korzonków nerwowych, reumatyzm, dna, zaburzenia hormonalne, zaburzenia miesiączkowania, zapalenie żył, stany zapalne uszu, węzłów chłonnych i przewodu pokarmowego, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia koncentracji, osłabienie pamięci, stany ozdrowieńcze, osłabienie wzroku, złamanie kości, zapalenie okostnej, naderwanie l zapalenie ścięgien.
Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę (olejek zawarty w rucie u niektórych osób może spowodować świąd skóry, jej zaczerwienienie i zapalenie oraz pojawienie się pęcherzyków).
Uwaga! W czasie zażywania przetworów z ruty nie opalać się. Z tego względu, że większość substancji czynnych zawartych w rucie nie rozpuszcza się w wodzie wyciągi alkoholowe są bardziej wartościowe od wyciągów wodnych.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 min.; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14-20 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 2-3 razy dz.
Alkoholatura „zimna": pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieci ważące 10-15 kg - 0,7-1 ml, 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 3 razy dz.
Nalewka rutowa - Tlnctura Rutae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.
Intrakt rutowy - Intractum Rutae: pół szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wina lub wódki o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.
Alkoholmel Rutae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z ruty wlać 100 ml miodu i 50 ml soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki.
Mel Rutae: suche ziele ruty zmielić na proszek. Na każdą łyżeczkę proszku rutowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci 1 łyżeczka miodku rutowego 3 razy dz.
W przypadku schorzeń skórnych (żylaków, teleangiektazji, plamic, pryszczy, ropni, siniaków, ran itd.) rutę stosować wewnętrznie i zewnętrznie (wcieranie wyciągów alkoholowych, oleju rutowego lub maści rutowej).
Olej rutowy - Oleum Rutae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml oleju o temp. 60 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-2 razy dz. po 1 łyżeczce po jedzeniu lub stosować do wcierań w skórę przy pękających naczyniach krwionośnych, żylakach, plamach, trądziku, owrzodzeniach, dermatozach, liszajach, ropniach, ranach, opryszczce, siniakach i in. Olej rutowy wcierać też w szyję, plecy, brzuch, klatkę piersiową, stopy przy chorobach zakaźnych, goryczce, przeziębieniu i zapaleniu korzonków nerwowych, mięśni i stawów. Takie wcieranie stosować też przy osłabieniu, zmęczeniu i nieżytach układu oddechowego. Jest bardzo pomocne, a przy tym nigdy nie zawodzi.
Rp. Maść rutowa - Unguentum Rutae.
Składniki:
- - 1 łyżka nalewki rutowej
- - 1 łyżka oleju rutowego
- - 2 łyżki gliceryny
- - 60 g kremu lub maści Linomag (lub lanoliny, maści z wit. A, euceryny)
- - 1 łyżka smalcu wieprzowego
Sposób przyrządzeni a s do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć smalec i Linomag oraz olej rutowy; gdy podłoża maściowe ulegną rozpuszczeniu i gdy wymieszamy je z olejem rutowym poprzez energiczne ucieranie i lekkie podgrzewanie (składniki utworzą jednolitą masę) wlać do moździerza nalewkę rutowa wymieszaną z gliceryną; wszystko razem ucierać i podgrzewać aż do połączenia. Ciepłą maść przelać do pojemnika i przenieść w zimne miejsce. Stosować do natłuszczania skóry i warg spękanych, suchych, ze stanem zapalnymi, wrażliwych oraz przy pękaniu naczyń krwionośnych (plamicach). Maść wybiela też skórę likwidując plamy. W razie uczulenia maść odstawić.
- Rp. Ziele ruty - 1 łyżka
- Ziele dziurawca - 1 łyżka
- Ziele glistnika - 1 łyżka
- Kora lub liść kaliny - 1 łyżka
- Liść pokrzywy - 1 łyżka
- Owoc bzu czarnego - 1 łyżka
- Ziele mniszka - 1 łyżka
- Owoc głogu - 1 łyżka
- Kwiat (liść) głogu - 1 łyżka
- Owoc (kwiat lub liść)
- Jarzębiny - 1 łyżka
- Liść kasztanowca - 1 łyżka
- Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka
- Ziele nawłoci - 1 łyżka
- Ziele nostrzyka - 1 łyżka
Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml. Dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 40-45 kg - 50-60 ml, 3 razy dz.
Wskazania: pękanie naczyń krwionośnych, żylaki, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, nadmierne i bolesne oraz nieregularne krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, osłabienie pomiesiączkowe, bladość, częste zesłabnięcia, uderzenia krwi do głowy, nagłe uczucie gorąca, szum w uszach, zawroty głowy, częste zapadanie na choroby zakaźne, nieżyty układu oddechowego, choroby alergiczne, stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, skąpomocz, bóle nerek, obrzęki, reumatyzm, dna, schorzenia skórne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne i trawienne, choroby trzustki, wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych, zaburzenia hormonalne, cukrzyca, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność ,lęki, wewnętrzny niepokój, okres po- i przekwitania, zaburzenia sercowe, nerwice wegetatywne, np. żołądka, serca, jelit, nieżyt jelit i żołądka, zaparcia, brak apetytu, wypadanie włosów, sine i zimne ręce, upławy, zapalenie jąder, stan zapalny przydatków, rak, choroby dziąseł (krwawienia, stany zapalne), choroby śledziony.