Opis
1. Dąb szypułkowy (seu Quercus pedunculata Ehrh.) – drzewo dorastające do 40 m wys.; korowina gruba, początkowo gładka, potem spękana; liście pierzasto-wrębne, dł. 6-14 cm, w zarysie podłużnie odwrotnie jajowate, krótkoogonkowe lub prawie siedzące, wręby nieregularne; blaszka liściowa w połowie najszersza, w nasadzie sercowata, z wierzchu ciemnozielona, spodem jaśniejsza; kwiatostany pręcikowe kłosokształtne, zwisające, z 5-9-dzielnym okwiatem; pręcików 5-10; kwiaty słupkowe na długiej szypułce, pojedyncze lub zebrane po kilka; słupek 1, z 3-dzielnym znamieniem; owoc – orzech, zwany żołędziem, objety zdrewniałą miseczką, pokrytą łuskami podkwiatków, na długiej szypułce. Kwitnie w maju. Rośnie w lasach, parkach, przy drogach, gospodarstwach.
2. Dąb bezszypułkowy (seu Quercus petraea Liebel, Q. sessiliflora, Q. intercedens) – drzewo dorastające do 30 m wys.; korowina spękana, gruba; liście pierzastowrębne, dł. 8-12 cm, w zarysie odwrotnie jajowate, długoogonkowe; ogonek liściowy żółtawy; wręby regularne; blaszka w części szczytowej najszersza, w nasadzie klinowata; kwiatostany pręcikowe kłoskokształtne, zwisające; okwiat 5-9-dzielny, pręcików 5-10; kwiaty słupkowe na krótkiej szypułce, prawie siedzące, pojedyncze lub zebrane po kilka, 1-słupkowy, znamię 3-dzielne; owoc – orzech osadzony na bardzo krótkiej szypułce. Kwitnie w maju. Wszędzie sadzony.
Surowiec
Surowcem farmakopealnym jest korowina – Cortex Quercus, dostępna w sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda) – opak. 50 g.
Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią i suszy w temp. do 60o C.
W fitoterapii ludowej wykorzystuje się również: żołędzie Glandes seu Semen Quercus, liście – Folium Quercus i młode gałązki – Frondes Quercus.
Wszystkie suszy się w temperaturze pokojowej, warto je potem podsuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielić. Zmielone żołędzie trzeba uprażyć na patelni lub blasze na jasno-brązowy kolor (nie spailić !).
Pędy pozyskuje się wiosną, wraz z pączkami lub młodziutkimi liśćmi.
Liście zbiera się w pod koniec maja i w czerwcu.
Skład chemiczny
Liście, gałązki i kora zawierają garbniki (w korze do 20%, w liściach i gałązkach – do 12%), trójterpeny, flawonoidy (kwercetyna), kwas galusowy i elagowy, katechinę, pektyny, żywice fenolowe, a w niej alkohol fenolowy -kwercytol C6H7(OH)5, fitoncydy, pentozy, fitochinony (liście i pędy).
Żołędzie zawierają 37% skrobi, 7% cukrów, 7-9% garbników, flawonoidy, 6-7% białek, tłuszcze (do 17%) i saponiny.
Właściwości, działanie i zastosowanie
Kawa żołędziowa działa wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, moczopędnie, odżywczo i wzmacniająco.
Kawa żołędziowa gorzka: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy prawdziwej zalać 250 ml wodzy; gotować 3 minuty i odstawić na 10 minut; przecedzić; pić gorzką przy niestrawności, biegunce, wzdęciach, nieżytach przewodu pokarmowego.
Kawa żołędziowa słodka: 1 łyżkę kawy żołędziowej (można dodać 1 łyżeczkę kawy prawdziwej) zalać 1 szkl. wody, gotować 3 minuty, odstawić na 10 minut; przecedzić; osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić przy przeziębieniu, chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, kaszlu i osłabieniu.
Kawa bukowo-żołędziowa: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy bukowej zalać 250 ml wody, gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić kilka razy dz. przy stresie, przeziębieniu, osłabieniu, chorobach zakaźnych. Gorzką pić przy biegunkach i nieżytach przewodu pokarmowego. Można zmieszać z prawdziwą.
Odwar z kory, gałązek lub liści działa: ściągająco, przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysiękowo, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwgrzybiczo; uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne, przyspiesza krzepnięcie krwi, pobudza procesy gojenia ran.
Odwar z liści, kory lub gałązek: 1 łyżkę surowca zalać 1 szkl. wody, gotować 5 minut, odstawić na 20 minut; przefiltrować; pić 1-4 razy dz. po 100 ml, w razie biegunki 200 ml 4-6 razy dz. Dzieci – 50-100 ml 1-4 razy dz.; w biegunkach 100 ml 4-6 razy dz.
Wskazania: nieżyt żołądka, nieżyt jelit, biegunka, krwawienia w przewodzie pokarmowym, nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, częstomocz, zatrucia (składniki dębu wiążą wiele toksyn i metabolitów szkodliwych), upławy.
Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych (jamy ustnej, gardła, oczu, narządów płciowych), oparzenia, rany, owrzodzenia, opryszczka, liszaje, odparzenia, trądzik, łojotok, upławy, mokre wypryski, potówka, odleżyny, czyraki, afty, nadmierna potliwość stóp, zapalenie odbytu, hemoroidy. Jako płukanki, nasiadówki, lewatywy, okłady, przemywanie.
Ekstrakt dębowy – Extractum Quercus: pół szkl. zmielonej kory zalać 200 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować zewnętrznie do pędzlowania oraz spryskiwania schorzałej skóry i błon śluzowych.
Rp. Zasypka dębowa
Sproszkowana kora lub liście dębu (zmielić w młynku) – 1 cz. (np. 1 łyżka)
Zasypka Linomag lub Alantan – 3 cz. (np. 3 łyżki)
Składniki wymieszać.
Wskazania (pudrować skórę): trądzik, łojotok, odleżyny, rany, opryszczka, owrzodzenia, oparzenia, potówki.
