Opis
Łodyga wzniesiona, zwykle pojedyncza, odstające, szorstko owłosiona; liście podłużnie jajowate, u nasady sercowate, tępe, brzegiem karbowane, owłosione lub nagie; liście dolne - długoogonkowe; liście górne - krótkoogonkowe; ulistnienie równoległe; kwiatostanem jest szczytowy nibykłos, w dolnej części przerywany, w postaci skupionych, gęstych nibyokółków; korona jasnopurpurowa, omszona; rurka korony bez pierścienia włosków, kutnerowato owłosiona; kielich o długich, płaskich ząbkach; pręciki nie odgięte, z pylnikami rozchylonymi pod kątem ostrym. Roślina wieloletnia dorastająca do 90 cm wys. Kwitnie od lipca do września. Występuje w lasach, w zaroślach, na śródleśnych łąkach okresowo wilgotnych, na brzegach polan, leśnych dróg i łąkowych; lubi gleby żyzne, humusowe, choć nie zawsze na takich rośnie.
Surowiec
Surowcem są liście lub po prostu całe ziele - Folium et Herba Betonicae. Liście zbiera się pod koniec wiosny i w początkach lata. Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia. Oba surowce suszy się w temp. do 40o C.
Skład chemiczny
Ziele i liście zawierają garbniki - do 15%, cholinę, gorycze, olejek eteryczny, betainy, kwasy, sole, witaminę C, irydoid, żywice, alkaloidy oraz flawonoidy.
Betainy - czwartorzędowe, amoniowe sole wewnętrzne aminokwasów; przez niektórych naukowców uważane za witaminy; działają żółciopędnie, żółciotwórczo i lipotropowo.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z bukwicy działają wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo, przeciwreumatycznie, odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco; regulują przemianę materii i trawienie.
Wskazania: kaszel, wyczerpanie nerwowe, zaburzenia trawienia, nieżyty jelit i żołądka, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, bóle głowy, nieżyty układu oddechowego.
Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 roi; niemowlęta ważące 3 kg -6 ml, 4 kg - 8 ml, 5 kg - 10-11 mi, 7 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10 kg - 21 ml, 15 kg - 32 ml, 24 kg - 51 ml, 32 kg - 68 ml, 42 kg - 90 ml, 54 kg - 115 ml, 3-4 razy dz.
Intrakt: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 1 łyżce w 50 ml wody. Z suchego ziela można przyrządzić nalewkę, ale ma ona kiepskie działanie lecznicze.
Alkoholmel Betonicae: do 100 ml intraktu wlać 100 ml miodu, dodać cynamonu i soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego środka, działającego wykrztuśnie i wzmacniająco, a w dawce 2 łyżek - uspokajająco.
Syrop bukwicowy - Sirupus Betonicae: 1 szkl. zmielonego świeżego ziela zalać 200 ml wody: gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Do wywaru wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny i wsypać dodatkowo 100 ml cukru (pół szkl.), wymieszać wszystko razem. Zażywać kilka razy dz. po 1-2 łyżki na wzmocnienie w chorobach zakaźnych. Wywar ze świeżego ziela można pić też kilka razy dziennie jako środek moczopędny (po 150-200 ml).
Miód bukwicowy: świeże ziele przemielić przez maszynkę do mięsa; na każdą 1 łyżkę czubatą masy roślinnej dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę alkoholu lub gliceryny; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.
Przetwory ze świeżego ziela są o wiele wartościowsze niż z suszu!.
