Opis
Krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; gałązki zielone, kanciaste; liście opadające na zimę, jajowate, brzegiem piłkowane; kwiaty osadzone pojedynczo w kątach liści; kielich niewyraźnie 5-ząbkowy; korona zielonkawa lub różowawa, zrosłopłatkowa, kulisto-dzbaneczkowata, mająca na szczycie 5 ząbków; pręcików 8 lub 10; słupek 1; owoc - czarna jagoda z niebieskim nalotem i soczystym ciemnoczerwonym miąższem. W Polsce pospolita na niżu i w górach; rośnie w lasach.
Surowiec
Surowcem są czarne jagody i liście - Fructus et Folium Myrtilli, FP III i IV oraz V. Owoce można kupić w sklepach zielarskich i niekiedy w aptekach (opak. 25 i 50 g).
Liście pozyskuje się przed lub w czasie kwitnienia, bądź też podczas zbioru owoców, suszy w temp. 20-40o C. Owoce zbiera się jędrne; suszy najpierw na wolnym powietrzu w cieniu, na strychu lub w mieszkaniu w temp, do 40o C, a gdy ulegną pomarszczeniu należy je dosuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C.
Skład chemiczny
Owoce zawierają witaminę C - 14-15 mg/100 g, wit. A - 280 j.m. wit. P - 480 mg, wit. B1 - 30 ug, wit. B- - 50 ug, wit. PP - 400 ug, pektyny - 0,42%, inozytol, garbniki - 2-3 g/kg, cukry - ok. 7%, kw. jabłkowy -ok. 0,80%, składniki mineralne - ok. 0,30% (dużo manganu, żelaza, wapnia, ponadto ultraelement - rad), wakcyaninę (glikozyd z kwasem benzoesowym), glkokininy, myrtylliny (antocyjany), prowitaminę D, kw. szczawiowy, kw. cytrynowy, kw. chinowy, kw. mlekowy i kw. bursztynowy.
Liście zawierają inozytol, metyloarbutynę, arbutynę, erykolinę (gorycz), glikokininy, flawony, olejek eteryczny, kwasy, sole i witaminy. Inozytol - alkohol sześciowodorotlenowy cykloheksanu, wykazujący działanie lipotropowe, zapobiega stłuszczeniu wątroby, podobnie jak metionina i popularna w roślinach cholina; wpływa na przemiany tłuszczów, zapobiega zanikom mięśni, reguluje posaż treści pokarmowej w układzie trawiennym, ściśle współdziała z kwasem foliowym; nie rozpuszcza się w alkoholu, rozpuszczalny jest w wodzie.
Działanie i zastosowanie
Wyciągi z liści działają moczopędnie, przeciwbiegunkowe, napotnie, przeciwgorączkowo, antyseptycznie (hydrochinon powstający z arbutyny szczególnie silnie odkaża drogi moczowe i nerki), przeciwcukrzycowo (zmniejszają stężenie glukozy we krwi), odtruwające, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i apetyt; regulują przemianę materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w roślinie działa wykrztuśnie.
Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom i niemowlętom podawać jak napar z brusznicy.
Nalewka: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie jako środek ściągający.
Intrakt: pół szkl. świeżych mielonych liści zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.
Wyciągi z owoców działają słabo moczopędnie, lekko odkażająco, przeciwcukrzycowo, odżywczo, wzmacniająco, odtruwające; poprawiają krążenie mózgowe i oczne, leczą biegunki i niestrawność.
Nalewka z owoców: pól szkl. suchych zmielonych owoców zalać 40C ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w wodzie lub w mleku. Dzieciom podawać w mleku osłodzonym miodem.
Z owoców świeżych warto przyrządzić intrakt. Jeżeli do 100 ml intraktu lub nalewki damy 100 ml młodu i wymieszamy to uzyskamy alkoholmel Myrtilli o działaniu wykrztuśnym i wzmacniającym. Alkoholmel zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego preparatu.
Sok borówkowy.
Umyte świeże jagody przepuścić przez sokowirówkę lub lekko rozgnieść, zalać niewielka ilością wody (do połowy masy), zasypać małą ilością cukru, przykryć i pozostawić na 8 godz., po czym gotować borówki we własnym soku przez 10 minut; masę owocową przelać przez sito. Otrzymany sok dosłodzić (jeżeli na każdy 1 l soku damy 1 kg cukru tu otrzymamy syrop wzmacniający i wykrztuśny). Sok (syrop) zlać do słoiczków lub butelek i poddać pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80o C. Pozostałą nam masę owocową przetrzeć przez sito nylonowe w celu uzyskania przecieru, który należy dosłodzić i poddać pasteryzacji.
Dżem z borówek i jabłek:
Składniki:
- 1 kg jagód
- 1 kg jabłek
- 1 kg cukru
Jagody opłukać, rozgnieść, dodać jedną czwartą litry wody, gotować 10 minut, przetrzeć przez sito, zmieszać z cukrem, smażyć kilka minut, włożyć jabłka nie bardzo dojrzałe, opłukane i pokrajane w plastry, smażyć aż jabłka będą miękkie i dżem odpowiednio gęsty. Gorący składać do słoiczków, zakręcać, zawinąć w gruby koc na 1 godz. - sucha pasteryzacja lub poddać pasteryzacji mokrej - włożyć do wody (tak aby woda pokrywała słoiczki) o temp. 80-90o C, trzymać 20 minut w takiej wodzie.
Dżem borówkowe-gruszkowy.
Składniki:
- 1 kg borówek
- pół kg gruszek
- 50 dkg cukru
Jagody opłukać. Z cukru i 1 szkl. wody zrobić syrop, zagotować, wrzucić gruszki pokrojone na ćwiartki, oczywiście obrane i wydrążone z gniazda. Smażyć aż zmiękną i zrobią się niemal przeźroczyste, po czym dodać borówki i razem smażyć aż owoce staną się przeźroczyste, a sok wykaże oznaki krzepnięcia (trwa to ok. 30-40 min.). Gorący dżem składać do słoiczków, szybko zakręcać i poddać suchej lub mokrej pasteryzacji, podobnie jak dżem borówkowe-jabłkowy.
Konfitura z borówek.
Składniki:
- 1 kg borówek
- 1 kg cukru
- 1-2 szkl. soku z borówek (otrzymać z innej części owoców przy pomocy sokowirówki; może być sok jabłkowy, porzeczkowy lub inny owocowy).
Z 250-400 ml soku owocowego i 1 kg cukru przyrządzić ulep czyli syrop. Na gorący ulep wrzucić owoce borówki i jak tylko ulep pokryje owoce - odstawić pod przykryciem do następnego dnia. Nazajutrz owoce smażyć w ulepię aż będą przeźroczyste. Zimne składać do słoiczków i zakręcać. Tak przyrządzone konfitury nie wymagają pasteryzacji; należy je przechowywać w chłodnym miejscu; może to być lodówka.
