Bez koralowy - Sambucus racemosa (L.)
Rodzina - Caprifoliaceae
Opis
Bez hebd - krzewinka wieloletnia dorastająca do ok. 2 m wys. o charakterystycznym, mocnym zapachu; pędy bruzdowane, rozgałęzione, lekko owłosione; liście nieparzysto-pierzasto-sieczne, 5-9-listkowe; listki brzegiem piłkowane, zaostrzone, lancetowate, wydłużone; przylistki jajowate, ząbkowane; kwiaty zebrane w baldach, barwy białawej, żółtawej lub różowawej; owoc - elipsoidalny, czarny, połyskujący pestczak. Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie w lasach, w zaroślach, na polach, w starych sadach, w parkach, na wyrębach. Roślina często występuje w południowej i w południowo-wschodniej części naszego kraju, na pogórzu i Lubelszczyźnie.
Bez koralowy (kalinka) - krzew dorastający do ok. 3 m wys.; gałązki jasnobrunatne; liście 3-7 listkowe, nieparzysto-pierzasto-sieczne; listki brzegiem piłkowane, zaostrzone, lancetowate, wydłużone lub podłużnie eliptyczne; kwiaty zebrane w baldachokształtne kwiatostany lub kształtu wiechowatego, zbite, początkowo barwy zielonawej, później białawe lub żółtawe; owoce zebrane w jajowate (wiechowate) lub baldachokształtne grona, czerwone (pestkowce). Kwitnie od kwietnia do maja. Występuje w lasach, przy rzekach, w zaroślach, przy polach. Pospolity w południowym regionie Polski.
Surowiec
W lecznictwie wykorzystuje się; kwiat, owoc i liść - Flos, Fructus et Folium Sambuci ebuli (hebdu) vel racemosae (kalinki). Z hebdu pozyskuje się też niekiedy korę - Cortex Sambuci ebuli. Owoce suszy się w temp. 60-80°C. Liście i kwiaty w temp. 20~40°c. Korę należy pozbawić wody w temp. ok. 60° C.
Skład chemiczny
Korzeń, kora, liście i owoce hebdu zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 0,075%, saponiny, garbniki, kwasy (ursolowy, chlorogenowy, szikimowy, kawowy, siarkowy), sole (siarczki, siarczany, węglany, octany, szczawiany), alkaloidy (?), glikozyd - sambunigrynę, flawonoidy. Kalinka posiada w swych organach dużo kwasu ursolowego, saponiny, garbniki, glikozydy fenolowe,, nitrylozydy, alkaloidy (sambucynę), emulsynę, sole i in. Owoce zawierają ok. 3% cukrów, ok. 2% kwasów organicznych, kwas askorbinowy - ok. 30-50 mg/100 g, pektyny, karoten, antocyjaniany (np. chryzanteminę). Skład chemiczny obu gatunków wymaga dokładniejszego sprawdzenia.
Działanie: głównie napotne, przeciwgorączkowe, moczopędne, odtruwające, przeczyszczające, wykrztuśne, odkażające, żółciopędne, przeciwreumatyczne, przeciwartretyczne, przeciwzapalne, uspokajające, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, przeciwrobacze i przeciwobrzękowe. Stare źródła podają, że obie rośliny regulują przemianę materii i działają przeciwbólowo.
Wskazania: zaparcia, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, gorączka, przeziębienie, otyłość, reumatyzm, dna, obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, bóle nerwowe, nieżyt układu oddechowego.
Przeciwwskazania: nudności, biegunka.
Preparaty, dawkowanie, stosowanie:
· odwar (kora, owoc, korzeń) gotowany 10 minut - 100 ml 3 razy dz.; w gorączce - 50 ml 4 razy dz.; odwar z owoców osłodzić miodem; stosować jako płukankę i do okładów na rany, owrzodzenia, liszaje i ropnie.
· napar (liść, kwiat) - 50 ml 3-4 razy dz. (z kwiatów - max. 100 ml 4 razy dz.), można z miodem; do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach ropnych i zapalnych.
